Buty do biegania to zaawansowane technologicznie obuwie, zaprojektowane tak, by wspierać stopę podczas intensywnego ruchu. Ich budowa uwzględnia różne elementy, takie jak podeszwa zewnętrzna, środkowa i wkładka, które razem dbają o amortyzację, przyczepność i stabilność. Cholewka i jej elementy wpływają z kolei na komfort i wygodę. Każdy z nich może mieć i ma wpływ na właściwości i może poprawić komfort i efektywność treningu. Jakie to elementy?
Podeszwa i cholewka – dwa główne elementy
Na początek warto zwrócić uwagę na najbardziej podstawowe elementy, które występują niemal w każdym bucie (poza wyjątkami, jak np. sandały biegowe). Każdy but składa się z dwóch głównych części:
- cholewki – górnej części buta, wykonanej zazwyczaj z miękkich materiałów, która otacza stopę, chroniąc ją przed czynnikami zewnętrznymi i zapewniając odpowiedni komfort. Cholewka obejmuje stopę nie tylko z boków i z góry, ale także częściowo od spodu.
- podeszwy – warstwy izolującej stopę od podłoża, wykonanej z materiałów takich jak pianka, guma, włókno węglowe czy poliuretan. W butach do biegania podeszwa dzieli się na dwa elementy:
- podeszwa środkowa, odpowiedzialna za amortyzację,
- podeszwa zewnętrzna, zapewniająca przyczepność i trwałość.
Cholewka buta biegowego odpowiada za komfort i dopasowanie
Cholewek jest niemal tyle, ile modeli butów – każda może być wykonana z innego materiału, dostosowanego do konkretnego zastosowania. W butach asfaltowych najczęściej stosuje się różne rodzaje siatki mesh, dostępne w setkach odmian. W przypadku butów terenowych pojawiają się natomiast wzmocnione elementy z poliuretanu oraz materiały z wodoodpornymi membranami, które chronią stopę w trudnych warunkach.
Niezależnie od materiałów w ramach cholewki możemy wyróżnić takie elementy jak:
- toebox – to element, dla którego trudno znaleźć dobre polskie określenie. W dosłownym tłumaczeniu oznacza „pudełko na palce”, ale jest to po prostu przestrzeń w przedniej części buta, pomiędzy końcem sznurowania a jego czubkiem. W butach biegowych niezwykle istotne są nie tylko jego długość (dobór odpowiedniego rozmiaru), ale także szerokość i wysokość, które zapewniają komfort dla palców. Dla zdrowia stóp lepiej, by w tym miejscu było nieco „za dużo” miejsca niż „trochę za mało”.
- język – element, który nie wymaga szczegółowego opisu. Jest to część materiału w środkowej części buta, która ułatwia wsunięcie stopy przed zasznurowaniem, a po zawiązaniu stanowi wygodną barierę między stopą a sznurowadłami. Co ciekawe, w butach biegowych coraz częściej pojawiają się „skarpetowe” konstrukcje, w których klasyczny język jest zastąpiony przez jednolitą cholewkę, zapewniającą lepsze dopasowanie i komfort.
- sznurowanie – najbardziej niedoceniany element z punktu widzenia konstrukcyjnego a czasami mający kluczowe znaczenie praktyczne. W końcu od tego jak sznurujesz buty będzie zależało jak but będzie leżał na twojej stopie. Czasami można znaleźć też buty do biegania bez sznurowadeł owszem sporadycznie występują ale na dłuższą metę sznurowadła to najlepsze rozwiązanie zapewniające trzymanie buta na stopie.
- sznurowania zaciskowe – myśląc sznurowadła widzimy miękkie materiałowe sznurówki ale w butach terenowych sznurowadła często przyjmują formę zaciskającej się żyłki. Może być to system gdzie żyłkę tę zaciskamy specjalnym „dynksem” u góry a potem nadmiar żyłki chowany w specjalną kieszonkę. Może być być to też system gdzie zacisk ma formę pokrętła które jednocześnie zaciska i zwija nadmiar żyłki. Dla każdego coś dobrego.
- zapiętek – czyli tylna część buta obejmująca piętę, pełni istotną rolę w stabilizacji stopy. W butach biegowych jego funkcjonalność zależy od dwóch głównych cech: usztywnienia i wypełnienia. Usztywnienie wewnętrzne, jeśli występuje, ma postać dodatkowego plastikowego elementu, który otacza piętę, sprawiając, że zapiętek jest sztywny i dobrze trzyma piętę na miejscu. Bez takiego wzmocnienia zapiętek jest miękki, elastyczny i naturalnie dopasowuje się do kształtu stopy. Z kolei wnętrze zapiętka może być obficie wypełnione gąbką, co tworzy miękki, szeroki kołnierz wokół kostki, zapewniający przyjemne uczucie „pluszowości.” Alternatywnie, może być niemal pozbawione wypełnienia, co również zapewnia wygodę, ale w bardziej minimalistycznym wydaniu – wybór zależy tu od indywidualnych preferencji biegacza.
- wkładka wewnętrzna – jest to element znajdujący się bezpośrednio pod stopą, zwykle wykonany z pianki i gąbki, czasem dodatkowo pokryty powłoką antybakteryjną. Wkładka ta jest zazwyczaj wyjmowana, co ułatwia czyszczenie butów i umożliwia wymianę na wkładki ortopedyczne lub stabilizujące, jeśli jest taka potrzeba. W butach startowych wkładka bywa lekko przytwierdzona do wnętrza buta, jednak w większości przypadków można ją łatwo odczepić, nie uszkadzając jej struktury.
- lasting – to cienka warstwa materiału, która łączy cholewkę z podeszwą. Zwykle ma grubość nieprzekraczającą 1 milimetra i może zawierać dodatek pianki. Jeśli chcesz ją zobaczyć, wystarczy wyjąć wkładkę z buta – to, co znajduje się pod nią, to właśnie lasting. To do niego przyszyte są wszystkie elementy cholewki, a podeszwa jest do niego przyklejona od spodu, co wyjaśnia, dlaczego cholewka obejmuje stopę nie tylko z boków i góry, ale także od spodu.
Podeszwa buta do biegania – to tu kryje się amortyzacja
Podeszwa środkowa, umieszczona pomiędzy wkładką wewnętrzną a podeszwą zewnętrzną, pełni głównie rolę amortyzacji i wsparcia stopy. Zwykle wykonana jest z materiałów absorbujących wstrząsy, takich jak pianka z tworzyw EVA, PU, TPU czy Pebax, co pomaga zmniejszyć obciążenia działające na stawy i mięśnie podczas chodzenia lub biegania. W jej strukturze mogą (choć nie muszą) występować dodatkowe elementy, takie jak:
- płytka z włókna kompozytowego – jeden z najbardziej pożądanych elementów w butach biegowych, który znacząco zwiększa dynamikę i przyspiesza odbicie. W szczególności, płytki wykonane z włókna węglowego są obecnie uważane za najlepsze pod względem parametrów, zapewniając sztywność i responsywność, co przekłada się na lepszą efektywność podczas biegania. Choć najczęściej spotykane są właśnie płytki węglowe, niektóre modele butów mogą wykorzystywać również płytki z innych tworzyw sztucznych, jak nylon czy włókno szklane, które oferują podobne właściwości, choć mogą w mniejszym stopniu wpływać na dynamikę odbicia buta.
- medial post – to tradycyjne rozwiązanie stabilizacyjne, które polega na umieszczeniu w przyśrodkowej części podeszwy środkowej elementu wykonanego z sztywniejszej pianki lub innego materiału. Dzięki swojej twardości, element ten ogranicza nadmierne przechylanie buta do wewnątrz, co pomaga w stabilizacji stopy i zmniejsza ryzyko jej nieprawidłowego ułożenia. Takie rozwiązanie jest szczególnie stosowane w butach przeznaczonych dla osób z nadmierną pronacją, czyli nadmiernym wychyleniem stopy do środka podczas chodzenia lub biegania.
- szyna stabilizująca – to alternatywne rozwiązanie w porównaniu do medial post, które nie polega na dodaniu sztywnego elementu do wnętrza podeszwy, ale na uniesieniu brzegów podeszwy, tworząc w ten sposób „korytko”, w którym stopa jest stabilizowana i chroniona przed niepożądanymi ruchami bocznymi. Te boczne szyny zazwyczaj wykonane są ze sztywniejszej pianki niż reszta podeszwy, choć nie zawsze jest to regułą. Dzięki temu rozwiązaniu stopa zyskuje dodatkowe wsparcie, co pomaga w kontrolowaniu jej ruchu i zapewnia większą stabilność podczas chodzenia czy biegania.
- mostek stabilizujący – to ostatni element stabilizacji w butach biegowych, który występuje zarówno w modelach neutralnych, jak i tych z kategorii stabilizujących. Jest to plastikowy element umieszczony pomiędzy tylną a przednią częścią podeszwy, widoczny głównie w jej środkowej części, choć jego wydłużone „ramiona” mogą sięgać daleko w przód i tył. Mostek usztywnia nieco podeszwę, zwiększając jej dynamikę, a jednocześnie ogranicza nadmierne ruchy skrętne, co przyczynia się do ogólnej stabilizacji buta.
- płytka ochronna przed ostrymi krawędziami – to element stosowany w butach terenowych, najczęściej ukryty we wnętrzu pianki, przez co jest całkowicie niewidoczna z zewnątrz. Zwykle umieszczona jest w przedniej części buta, bliżej palców niż pięty. Dzięki swojej sztywności, płytka ta efektywnie rozkłada nacisk, gdy stopa natrafia na ostrą krawędź, chroniąc ją przed urazami i zapewniając większy komfort podczas poruszania się po trudnym terenie.
Bieżnik, czyli podeszwa zewnętrzna, odpowiada za przyczepność
Podeszwa zewnętrzna to najbardziej zewnętrzną warstwą buta (bieżnik), odpowiada za przyczepność i ochronę przed czynnikami zewnętrznymi. Często wykonuje się ją z wytrzymałych materiałów i mieszanek gumowych, które zapewniają odporność na ścieranie i dobrą przyczepność do podłoża. Może mieć też różną formę i głębokość którą w żargonie nazywa się czasami „agresywnością”. Mówi się, że buty z gładkim bieżnikiem są „mało agresywne” a te o bieżniku głębokim, ponad 3 milimetrowym to buty „agresywne”.
I to już wszystkie główne elementy buta biegowego. Bez części z nich but do biegania nie może się obejść, część z nich jest „opcjonalna” a o czymś prawdopodobnie nie wspomniałem. Jeśli jest coś takiego, pytaj śmiało.
