Czym się różni podeszwa środkowa od zewnętrznej i czy istnieje podeszwa wewnętrzna? Co to jest toebox i czy da się nazwać ten element po polsku inaczej niż proste tłumaczenie „pudełka na palce”? Ale, żeby nie było zbyt trudno będzie też o tak oczywistych elementach jak sznurówki czy język.
Na początku jest podeszwa i cholewka
Najpierw rzeczy najbardziej oczywista bo niemal (niemal oznacza, że z wyjątkiem np. sandałów biegowych) każdy but składa się z dwóch podstawowych elementów:
- cholewki – czyli górnej części buta, wykonanej najczęściej z miękkich materiałów. Obejmuje naszą stopę dookoła (tak, tak, pod spodem też), chroni ją przed warunkami zewnętrznymi a jednocześnie zapewnia odpowiedni komfort.
- podeszwy – czyli tego co jest izolacją pomiędzy stopą a podłożem. To tutaj mamy wszystkie pianki, gumy, włókna węglowe i poliuretany. W przypadku butów biegowych podeszwę dzielimy na dwa oddzielne elementy:
- podeszwę środkową,
- podeszwę zewnętrzną.
Elementy cholewki
Cholewek jest właściwie tyle ile butów. Każda z nich może być wykonana z nieco innego materiału. W butach asfaltowych będzie to prawdopodobnie siatka meshowa w tysiącach odmian. W przypadku butów terenowych pojawią się wzmocnione elementy poliuteranowe czy materiały z dodatkiem membran wodoodpornych.
Niezależnie od materiałów w ramach cholewki możemy wyróżnić takie elementy jak:
- toebox – jedyny element dla którego nie spotkałem dobrego polskiego określenia. Toebox to w bezpośrednim tłumaczeniu „pudełko na palce”. To przestrzeń w przedniej części buta pomiędzy krańcem sznurowania a czubkiem buta. W przypadku butów biegowych ważna jest zarówno jego długość (właściwy rozmiar!) jak i szerokość czy wysokość. Dla naszych stóp lepiej aby w tym miejscu było miejsca „za dużo” niż „trochę za mało”.
- język – element którego nie trzeba specjalnie opisywać. Kawałek materiału środkowej części buta pozwalający przez zasznurowaniem założyć but na stopę a po zasznurowaniu będący komfortową izolacją między stopą a sznurowadłami. Co ciekawe w butach biegowych coraz częściej można spotkać rozwiązania „skarpetowe”, gdzie klasycznego jerzyka nie ma a cholewka tworzy jednolitą powłokę.
- sznurowanie – najbardziej niedoceniany element z punktu widzenia konstrukcyjnego a czasami mający kluczowe znaczenie praktyczne. W końcu od tego jak sznurujesz buty będzie zależało jak but będzie leżał na twojej stopie. Czasami można znaleźć też buty do biegania bez sznurowadeł owszem sporadycznie występują ale na dłuższą metę sznurowadła to najlepsze rozwiązanie zapewniające trzymanie buta na stopie.
- sznurowania zaciskowe – myśląc sznurowadła widzimy miękkie materiałowe sznurówki ale w butach terenowych sznurowadła często przyjmują formę zaciskającej się żyłki. Może być to system gdzie żyłkę tę zaciskamy specjalnym „dynksem” u góry a potem nadmiar żyłki chowany w specjalną kieszonkę. Może być być to też system gdzie zacisk ma formę pokrętła które jednocześnie zaciska i zwija nadmiar żyłki. Dla każdego coś dobrego.
- zapiętek – tylna część buta która obejmuje piętę dookoła. W przypadku butów biegowych są tutaj istotne dwie rzeczy:
- jego usztywnienie wewnętrzne – jeśli jest ma postać dodatkowego plastikowego „klina” wokół pięty. Cały zapiętek jest wtedy bardzo sztywny i sztywno trzyma piętę. Jeśli takiego usztywnienia nie ma zapiętek jest miękki, elastyczny i układa się naturalnie do stopy.
- wypełnienie – wnętrze zapiętka może być od wewnątrz wypakowane dużą ilością gąbek, z dużym szerokim gąbkowym kołnierzem wokół kostki co daje uczucie „pluszowości”. Może być też zupełnie przeciwnie, bez lub z minimalną ilością gąbki i bez gąbkowego kołnierza. Zarówno jedno jak i drugie rozwiązanie może być bardzo komfortowe.
- wkładka wewnętrzna – element bezpośrednio pod stopą. Wykonany z pianki i gąbki. Czasami z powłoką antybakteryjną. Zwykle wyjmowany co ułatwia konserwację butów i (w przypadku takiej potrzeby) zastąpienie fabrycznych wkładek, własnymi wkładkami stabilizującymi. W przypadku butów startowych czasami wkładka taka jest lekko wklejona do buta ale (nie w każdym przypadku) można taką wkładkę oderwać nie uszkadzając jej.
- lasting – czyli warstwa łącząca cholewkę z podeszwą. To cienka (maksymalnie 1 milimetr) warstwa materiału ewentualnie z dodatkiem pianki. Jeśli chcesz ją zobaczyć to wyjmij ze swoich butów wewnętrzną wkładkę. To co jest pod spodem to właśnie lasting. Do niego przyszyte są dookoła wszystkie elementy cholewki. Do niego od spodu przyklejona jest podeszwa. To właśnie dlatego na samym początku pisałem, że cholewka obejmuje naszą stopę dookoła (tak, tak, pod spodem też).
Elementy podeszwy środkowej
Podeszwa środkowa to „clue” buta biegowego. To wszystko co znajduje się pomiędzy materiałową cholewką a gumą podeszwy zewnętrznej. To właśnie w tym miejscu mamy wszystkie systemy amortyzacji i stabilizacji. Zdecydowana większość podeszwy butów biegowych wykonana jest z materiałów piankowych (EVA, PU, TPU), ale w jej strukturze mogą (ale nie muszą) być też obecne dodatkowe elementy jak:
- płytka z włókna kompozytowego – jeden z bardziej pożądanych ostatnio elementów, bo dodający butom dużo dynamiki i szybkości. Ostatnio najczęściej mówimy o płytkach wykonanych z włókna węgowego (najlepsze parametry) ale dodatkowe płytki mogą być wykonane z różnych tworzyw sztucznych.
- medial post – klasyczne rozwiązanie stabilizacji mające postać elementu ze sztywniejszej pianki lub innego tworzywa umieszczonego w przyśrodkowej części podeszwy środkowej. Przez swoją sztywność ogranicza ona przekoślawianie buta do środka a co za tym idzie zapewnia większą stabilność. Rozwiązanie stosowane w przypadku butów dla osób z nadmierną pronacją.
- szyna stabilizująca – rozwiązanie alternatywne do poprzedniego. Opiera się jednak nie na elemencie w podeszwie tylko na podniesieniu brzegów podeszwy tak aby utworzyły „korytko” w którym stopa zostanie ustabilizowana przed niepożądanymi ruchami bocznymi. Takie boczne szyny najczęściej wykonane są ze sztywniejszej pianki niż główna część podeszwy, ale nie jest to zasadą.
- mostek stabilizujący – ostatni z elementów stabilizacji w butach biegowych jednak obecny zarówno w butach neutralnych jak i tych ze wsparciem. Mostek taki to plastikowy element pomiędzy tylną a przednią częścią podeszwy. Widoczny głównie w części środkowej ale jego wydłużone „ramiona” mogą sięgać daleko w przód i tył podeszwy. Usztywnia on ją dodając całej podeszwie dynamiki. Dodatkowo taki sztywniejszy element w podeszwie ogranicza nadmierne ruchy skrętne a co za tym idzie stabilizuje całego buta.
- płytka ochronna przed ostrymi krawędziami – płytka z tworzywa stosowana w butach terenowych. Najczęściej zatopiona we wnętrzu pianki i kompletnie niewidoczna z zewnątrz. Znajdująca się częściej pod przednią częścią stopy niż pod tylną. Dzięki swojej sztywności równomiernie rozkłada nacisk w przypadku postawienia stopy na ostrej krawędzi.
Elementy podeszwy zewnętrznej
Podeszwa zewnętrzna to w największym skrócie bieżnik. Wykonany może być z wielu różnych mieszanek gumowych. Może mieć też różną formę i głębokość którą w żargonie nazywa się „agresywnością”. Buty z gładkim bieżnikiem są agresywne mniej a o tych z bieżnikiem bardzo głębokim mówimy, że są agresywne.
I to już wszystkie główne elementy buta biegowego. Bez części z nich but do biegania nie może się obejść, część z nich jest „opcjonalna” a o czymś prawdopodobnie nie wspomniałem. Jeśli jest coś takiego, pytaj śmiało.